verbum
το ρήμα στη λατινική
σημειώσεις, κλίση
- σημειώσεις κατερίνας σαρρή, 2008.04.04. πηγή: {tzartzanos.L.G.}
- Για μαθήματα λατινικών στα αγγλικά βλ. <http://www.nationalarchives.gov.uk/latin/> ανευρ:2008.04.04.
- Για πίνακες κλίσης βλ. <http://humanum.arts.cuhk.edu.hk/~lha/Latin_vocab/> ανευρ:2008.04.04. από τον Louis Ha.
- ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
- lat: vocales longae (= ελλ: φωνήεντα μακρά) ā ē ī ō ū y̅
- lat: vocales breves (= ελλ: φωνήεντα βραχέα) ă ĕ ĭ ŏ ŭ y̆
- Οι δίφθογγοι είναι πάντοτε μακρές. π.χ. το ae είναι πάντοτε ǣ
-
- Εισαγωγή
- Το ρήμα (verbum): Ένα από τα μέρη του λόγου (partes orationis), συγκεκριμένα, ένα από τα 5 κλιτά (declinabilia) μέρη του λόγου.
- Τα παρεπόμενα του ρήματος: διαθέσεις 4, φωνές 2, συζυγίες 4, εγκλίσεις 3, χρόνοι 4, αριθμοί 2, πρόσωπα 3. Ονοματικοί τύποι 5 (ενώ στην αρχαία ελλ. είναι μόνο 2.)
- Αρκετοί τύποι σχηματίζονται περιφραστικά με το ρήμα sŭm = είμαι, ως βοηθητικό ρήμα (verbum auxiliāre)
-
- Παρεπόμενα
- genĕra verbi Διαθέσεις 4.
- genus actīvum ενεργητική διάθεση. laudo επαινώ.
- genus medĭum μέση διάθεση. lāvor = lavo me λούω εμαυτόν = λούομαι.
- genus passīvum παθητική διάθεση. laudor επαινούμαι (ενν. από κάποιον άλλο που επαινεί εμένα).
- genus neutrum ουδετέρα διάθεσις. dormio καθεύδω, κοιμάμαι.
- formae verbi Φωνές 2.
- forma actīva ενεργητική φωνή. Ομάδα ρηματικών τύπων με κατάληξη ‑o.
delĕ‑o (καταστρέφω) dele‑s, dele‑t κ.λπ, κ.λπ.
- forma passīva παθητική φωνή ή μέση. Ομάδα ρηματικών τύπων με κατάληξη ‑or.
delĕ‑or (καταστρέφομαι), delē‑ris, delē‑tur, dele‑t κ.λπ, κ.λπ.
- coniugatiōnes Συζυγίες 4.
- coniugatio prima πρώτη συζυγία. χαρακτήρας ‑a, απρμφ.ενεστ. ‑āre.
amo (>amao), amāre αγαπάν.
- coniugatio secunda δεύτερη συζυγία. χαρακτήρας ‑e, απρμφ.ενεστ. ‑ēre.
dele‑o, delēre καταστρέφειν.
- coniugatio tertia τρίτη συζυγία. χαρακτήρας σύμφωνο ή ‑u, απρμφ.ενεστ. ‑ĕre.
leg‑o, legĕre αναγιγνώσκειν. tribu‑o, tribuĕre απονέμειν.
- coniugatio quarta τέταρτη συζυγία. χαρακτήρας ‑ι, απρμφ.ενεστ. ‑īre.
audĭ‑o, audīre ακούειν.
- modi Εγκλίσεις 3.
- modus indicatīvus οριστική.
- modus coniuctīvus υποτακτική (επίσης λέγεται και subjunctīvus modus). Αντιστοιχεί και στην ευκτική έγκλιση, οπότε είναι modus optatīvus.
- modus imperatīvus προστακτική. Υπάρχει προστακτική ενεστώτος και μέλλοντος.
- tempŏra Χρόνοι 6.
- praesens, tempus praesen sενεστώς.
- imperfēctum παρατατικός.
- futūrum μέλλων.
- perfēctum παρακείμενος: Διακρίνεται σε:
perfectum praesens ή logĭcum κυρίως παρακείμενος.
perfectum historĭcum ιστορικός παρακείμενος ή αόριστος.
- plusquamperfectum υπερσυντέλικος.
- futūrum exāctum τετελσεμένος μέλλων.
- numĕri Αριθμοί 2.
- singulāris ενικός.
- plurālis πληθυντικός.
- persōnae Πρόσωπα 3.
- persona prima πρώτο πρόσωπο.
- persona secūnda δεύτερο πρόσωπο.
- persona tertĭa τρίτο πρόσωπο.
- ονοματικοί τύποι 5.
- infinitīvus απαρέμφατο. Αρχικά ήταν όνομα ουσιαστικό αφηρημένο ουδέτερο.
errāre humānum est = τὸ πλανᾶσθαι ὰνθρώπινόν ἐστι = το να πλανάσαι, το να κάνεις λάθος είναι ανθρώπινο (πράγμα)
- participĭum μετοχή. Στα λατ. υπάρχει μετοχή ενεργ.φ. ενεστώτος amāns, amantis = αγαπών, μέλλοντος amatŭrus‑ŭra‑ŭrum = αγαπήσων αγαπήσουσα αγαπήσον και μέσης φ. μόνον παρακειμένου amātus amāta amātum = αγαπημένος ή αγαπηθείς αγαπηθείσα αγαπηθέν.
- supīnum σουπίνον (γρ.ελλ.πολυ: σουπῖνον) ή ύπτιον (γρ.ελλ.πολυ: ὕπτιον). Ρηματικό ουσιαστικό δ' κλίσεως με μόνον αιτιατική ‑um και αφαιρετική ‑u.
1) τύπος αιτιατικής ‑um: χρησιμοποιείται με ρήματα κινήσεως σημαντικά, για δήλωση σκοπού.
venērunt auxilium postulātum = ήλθον επικουρίαν αιτήσοντες. (postulo = ζητώ).
2) τύπος αφαιρετικής ‑u: χρησιμοποιείται με μερικά επίθετα (facilis, difficilis, iucundus, mirabilis, κ.ά.) για δήλωση αναφοράς. Επίσης, στη φράση fas est ή nefas est (όσιον ή ανόσιο είναι).
hoc nefas est dictu = τούτο ουχ όσιον λέγειν.
iucundus audītu = ευάρεστος εις το ακούειν (στο να τον ακούει κάποιος)
- gerundium γερούνδιον. Ρηματικό ουσιαστικό β' κλίσεως μόνο με τις 4 πλάγιες πτώσεις ‑ndi, ‑ndo, ‑ndum, ‑ndo. Συμπίπτει με το αρχ. ελλ. σύναρθρο απαρέμφατο.
scribĕre = το γράφειν. Γεν: scribendi = του γράφειν. Δοτ: scribendo = εις το γράφειν. Αιτ: (ad) scribendum = (προς) το γράφειν. Αφαιρ: srcibendo = δια του γράφειν.
dicendi perītus = έμπειρος του λέγειν.
arma pugnando utilia = όπλα εις το μάχεσθαι χρήσιμα.
arma ad pugnandum utilia = όπλα προς το μάχεσθαι χρήσιμα.
hominis mens discendo alĭtur = του ανθρώπου ο νους τω (με το) μανθάνειν τρέφεται.
- gerundīvum γερουνδιακόν. Ρηματικό επίθετο παθητικής διαθέσεως σε ‑ndus, ‑nda, ‑ndum. Αντιστοιχεί στα ελλ. ρηματικά επίθετα ‑τέος, ‑τέα, ‑τέον που δηλώνουν ότι κάτι πρέπει να γίνει. Επίσης, το γερουνδιακό μπορεί να σημαίνει και ότι κάτι είναι δυνατόν ή είναι άξιο να γίνει.
delenda est Carthāgo = καταστρεπτέα εστίν η Καρχηδών.
facĭnus laudandum = έργο αξιέπαινο (επαινετέο. επαινετό).